ქართული არტილერიის ისტორია!

დაგპირდით რომ ეს ბლოგი ძირითადად სამხედრო საქმეს შეეხებოდა. ჰოდა ვასრულებ დანაპირებს. ამჟამად გთავაზობთ სამხედრო-საინფორმაციო პორტალის geo-army.ge-ს ერთ-ერთ სტატიას ქართული არტილერიის ისტორიაზე, მის მნიშვნელობასა და დანიშნულებაზე. ვფიქრობ სტატია მოგეწონებათ და ვისაც სამხედრო საქმე გაინტერესებთ ამ ინტერნეტპორტალსაც ხშირად ესტუმრებით :)


’’არტილერია ომის ღმერთია’’ ამ სიტყვებს ყველა ეთანხმება, ვინც კი სამხედრო საქმეში ოდნავ მაინც ერკვევა. მართლაც მე-20 საუკუნეში თითქმის არც ერთ ომს არ ჩაუვლია საარტილერიო ბრძოლების გარეშე.  საქართველოში არტილერიის გამოყენება პირველად 1488 წელს მოხდა, თურქმენების მიერ კოჯრის ციხის აღების დროს. უკვე მე-18 საუკუნის დასაწყისიდან კი თბილისში სპილენძის ზარბაზნებსაც ასხამდნენ, ზარბაზნები როგორც თავდაცვის იარაღი თბილისის და გორის ციხეებზეც ეყენა.

     არტილერიას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ერეკლე II, მისი ძალისხმევით გენერალმა ტოტლებენმა ქართულ ჯარს რამდენიმე 75 მმ იანი ზარბაზანი გადასცა, მაგრამ რუსეთში მყოფ არტილერისტებს საქართველოში ჩამოსვლა და ქართველი არტილერისტების გაწვრთნა აუკრძალა. ამიტომ პრობლემა გახდა პროფესიონალი არტილერისტები. ერეკლემ 1778 წელს არტილერიის მეთაურად პაატა ანდრონიკაშვილი დანიშნა, მისი ძალისხმევით თბილისში  ზარბაზნების ქარხანა გაიხსნა სადაც ძველებურ მსხვილკალიბრიან მორტირებს და ჭურვებსაც ამზადებდნენ, თბილისშივე მზადდებოდა დენთიც. ნელ-ნელა ქართველი არტილერისტების რაოდენობა 480 კაცამდე ავიდა, მათი დიდი ნაწილი რუსული არმიიდან გამოქცეული და ტყვეობიდან გამოსყიდული არტილერისტები იყვნენ. 1784 წელს ეკატერინე მეორემ ერეკლეს კიდევ 12 ზარბაზანი აჩუქა. იმდროინდელი ქართული ზარბაზნების ექსპლუატაციის სირთულიდან და მცირე რაოდენობიდან გამომდინარე არტილერია სერიოზულ ძალად არ ითვლებოდა.

 1795 წელს აღა-მაჰმად-ხანის შემოსვლის დროს არტილერიამ თავისი მოვალეობა შეასრულა, იმ დროისათვის  ქართველებს 35 ზარბაზანი ქონდათ. თბილისის აღების შემდეგ ზარბაზნებიც და მეზარბაზნეებიც  სპარსეთში წაიყვანეს.
 1918 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ქართულ არმიაში შეიქმნა საარტილერიო ქვედანაყოფებიც, თბილისში მდებარე იუნკერთა სასწავლებელში კი ხდებოდა საარტილერიო საქმის შესწავლაც, აქ უნდა მომზადებულიყო არმიისთვის პროფესიონალი არტილერისტები. მაშინდელ ქვეით ბრიგადაში შედიოდა 1 საარტილერიო ბატარეა და გააჩნდა 6 ერთეული 1909 წლის მოდელის 122 მილიმეტრიანი საველე ჰაუბიცა. ამის გარდა არმიას ჰქონდა 104 ერთეული 76 მმ იანი საველე და სამთო მსუბუქი ქვემეხიც.

 ქართველმა არტილერისტებმა ყველაზე მეტად თავი აფხაზეთის ომში გამოიჩინეს,   ქართული შეიარაღებული ფორმირებებიდან ყველაზე ორგანიზებულად და პროფესიონალურად ეროვნული გვარდიის საარტილერიო პოლკი მოქმედებდა, გენერალ-მაიორი დევი ჭანკოტაძის მეთაურობით.  სწორედ მათი ძალისხმევით იქნა მოგერიებული აფხაზთა შემოტევები სოხუმზე, 1993 წლის იანვარსა და მარტში.  15-16 მარტი ჩვენი არტილერიის ტრიუმფის დღეებად ითვლება როცა არტილერისტებმა თავგანწირული ბრძოლის შედეგად შეტევაზე გადმოსულ მტერს  1000 კაცამდე გაუნადგურეს,

ამ დროს ქართველი არტილერისტების შეიარაღება ძალიან მწირი იყო ისინი იყენებდნენ  Д-30 ტიპის ჰაუბიცებს, 85 მმ-იან Д-44 და 100 მმ-იან T-12 და КС-19 ტიპის ქვემეხებს, 122 მმ-იან ზალპური ცეცხლის რეაქტიულ სისტემა  БМ-21 ГРАД-ებს, ასევე 120 და 82 მმ-იან ნაღმსატყორცნებს.  ომის ერთ ეპიზოდში გვარდიის საარტილერიო პოლკის  შეიარაღებაში გამოჩნდა  პირველი თვითმავალი ჰაუბიცა 2С3 АКАЦИЯ რომელიც რამდენიმე გასროლის მერე გაფუჭდა და ბრძოლას გამოეთიშა.

 საარტილერიო ცეცხლის ეფექტურობის გასაზრდელად არტილერისტები მიმართავდნენ სხვადასხვა ხერხს მაგალითად სახმელეთო მიზნების წინააღმდეგ ხშირად გამოიყენებოდა საზენიტო ქვემეხი С-60, სარკინიგზო პლატფორმაზე კი დაყენებული იყო ქვემეხი КС-19 რომელიც გასროლის შემდეგ კელასურის გვირაბში იმალებოდა.  იყო მცდელობა რომ ქვემეხის ლაფეტზე დაყენებულიყო 220 მილიმეტრიანი  რეაქტიული სისტემა ურაგანის გამშვები მილებიც რითაც მტრის ღრმა ზურგში მოხდებოდა დარტყმის მიყენება, მაგრამ ეს იდეა ვერ განხორციელდა.

 ჩვენი არტილერისტების მაღალი ბრძოლისუნარიანობა და ხარისხი იმის დამსახურება იყო, რომ საბჭოთა პერიოდში თბილისში წლების განმავლობაში ფუნქციონირებდა საარტილერიო სასწავლებელი რომელიც იმ პერიოდში ერთ-ერთ ყველაზე საუკეთესოდ ითვლებოდა, მისი გამოზრდილი არტილერისტები დღესაც ჩვენი არტილერიის ბირთვს წარმოადგენენ.

  დღეს-დღეობით ქართული არტილერია გაცილებით უფრო ძლიერია ვიდრე ეს 90-იან წლებში, აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს კონფლიქტის დროს იყო. 2004 წლიდან მოყოლებული სწრაფი ტემპით მიმდინარეობს საარტილერიო დანაყოფების მოდერნიზაცია და გადაიარაღება, რადგანაც ძველი ხალისუფლების დროს არტილერიას, ისევე როგორც მთელ შეიარაღებულ ძალებს ნაკლები ყურადღება ექცეოდა. არ არსებობდა ერთიანი მართვის სისტემა, საკმარისი საბრძოლო მასალის უქონლობის გამო არ ტარდებოდა სწავლებები, საარტილერიო ტექნიკა მოუვლელობის გამო მწყობრიდან იყო გამოსული. შეიარაღების აბსოლუტური უმეტესობა მოძველებული საბჭოური სისტემის იყო., შეიარაღებაში არ გვყავდა თვითმავალი ლულიანი საარტილერიო დანადგარები, გარდა ორი ერთეული ჩეხური DANA სი, თითო-თითო, 2С19 Мста-С და 2С7  ПИОН-ისა. ბუსირებადი სისტემებით კი თანამედროვე მანევრული ბრძოლის წარმოება გამორიცხულია, რადგან გასროლის შემდეგ მოწინააღმდეგე სპეციალური კონტრბატარეული ბრძოლის რადარით სწრაფათ გამოითვლის მოწინააღმდეგის პოზიციას და საპასუხო ცეცხლით გაანადგურაბს მას, განსხვავებით თვითმავალი სისტემებისგან რომელიც პოზიციას სწრაფად იცვლიან და მოწინააღმდეგეს რეაგირებისთვის დროს არ უტოვებენ.

 2004 წლიდან სწრაფი ტემპებით დაიწყო ახალი ტექნიკის შეძენა სხვადასხვა ქვეყნებში, უმეტესად უკრაინაში, ჩეხეთსა და ისრაელში. თვითმავალი ლულიანი არტილერია შეივსო ჩეხური 152 მმ-იანი DANA ებით, უკრაინული 2С3 АКАЦИЯ ით.  უკრაინიდან 5 ერთეული 203 მმ-იანი 2С7  ПИОН  ის შემოტანის შემდეგ შეიქმნა პიონების ბატარეა, რეაქტიული არტილერია  საბჭოთა გრადის ჩეხური ანალოგით  RМ-70 ებითა და ებრაული წარმოების 45 კმ-ზე მსროლელი LAR-160 ებით, რამაც ქართველ არტილერისტებს ტაქტიკური უპირატესობა მისცა სეპარატისტული რეჟიმების საარტილერიო დანაყოფებთან შედარებით. ქვეითი ბრიგადების შეიარაღებაში მხოლოდ Д-30  ჰაუბიცები, 120 და 82 მმ იანი ნაღმსატყორცნები დარჩა, მთელი მძიმე საარტილერიო ტექნიკა  გადაეცა გორში განთავსებულ საარტილერიო ბრიგადას, რომელიც მთლიანად კონტრაქტით აყვანილი სამხედროებით დაკომპლექტდა.  ამას გარდა, რაც ყველაზე მთავარია ყოველ წელს ინტენსიურად ტარდება რეალურ ბრძოლებთან მაქსიმალურად მიახლოებული საარტილერიო სწავლებები, დაინერგა კავშირისა და ცეცხლის მართვის ახალი სისტემა სადაც მონაცემთა გადაცემა შტაბიდან საარტილერიო ბატარეამდე,  დროის რეალურ რეჟიმში ციფრული სისტემით ხდება., იხვეწება ასევე საარტილერიო ბატარეების გადაადგილებისა და ცეცხლის წარმოების ტექნიკა, სხვადასხვა საარტილერიო ქვედანაყოფების ურთიერთშეთანხმებული მოქმედება. შედარებით ძველ ტექნიკას სპეციალური პროგრამებით უტარდება მოდერნიზაცია, რითაც უმჯობესდება მათი ცეცხლის მართვის, ნავიგაციისა და კავშირის სისტემები.

  ქართული საარტილერიო დანაყოფებისთვის უდიდესი გამოცდა იყო  2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომი, საარტილერიო ბრიგადისა და ქვეითი ბრიგადების საარტილერიო დივიზიონები პირველები ჩაერთვნენ ბრძოლაში. ოსი სეპარატისტების მხრიდან, ქართული სოფლების რამდენიმე დღიანი დაბომბვების შემდეგ, 7 აგვისტოს საღამოდან საარტილერიო ბრიგადის არტილერიამ დაიწყო სეპარატისტების საცეცხლე პოზიციების ჩახშობა და როკის გვირაბიდან შემოსული რუსული სამხედრო კოლონების დამუშავება, მტერმა საკმაო ზარალი განიცადა, განსაკუთრებით კი 58-ე არმიის ჯავშანკოლონებმა. ყველაზე  ეფექტურად იმუშავეს LAR-160,  RМ-70 და გორთან ახლოს განლაგებულმა 203 მმ იანმა პიონებმა, სწორედ პიონებმა გაანადგურეს პირველივე საათებში სეპარატისტების სამხედრო საწყობები და ბაზები ცხინვალთან და სოფელ ხეთაგუროვოში, მათივე ანგარიშზეა ცნობლი გენერალ ხრულოვის საშტაბო კოლონის დამუშავებაც.  LAR-160 ების ბატარეა კი ჯავა-ცხინვალის გზაზე მომავალ რუსულ ჯავშანკოლონებს კასეტური MK-4 რაკეტებით ამუშავებდა.  ეს კასეტური რაკეტები განსაკუთრებით ეფექტური მსუბუქი ჯავშატექნიკის წინააღმდეგ გამოდგა.

თვითმავალი სისტემები DANA  და 2С3 АКАЦИЯ ის ბატარეები ძირითადად ცხინვალისა და ზნაურის გარშემო არსებულ სამიზნეებზე მუშაობდნენ, ჩრდილო კავკასიიდან შემოსულმა რუსების საარტილერიო დანაყოფებმა რომლებსაც რეაქტიული სისტემა ურაგანის ერთი ბატარეა და თვითმავალი სისტემა აკაციების მინიმუმ ორი ბატარეა ყავდათ,  ვერცერთხელ ვერ მოახერხეს ქართული საარტილერიო სისტემების დაფიქსირება და კონტრბატარეული ცეცხლით მათი განადგურება, ეს პირველ რიგში ჩვენი არტილერისტების ჭკვიანური ტაქტიკისა და პროფესიონალიზმის დამსახურება იყო.  საარტილერიო ტექნიკაში დანაკარგი ბრძოლის დროს უმნიშვნელო იყო, მხოლოდ საავიაციო დაბომბვებისას განადგურდა რამდენიმე ბუქსირებადი  ჰაუბიცა Д-30 და  ერთი 152 მმ იანი ჰაუბიცა Мста-Б. სამაგიეროდ საკმაო დანაკარგები იყო ქართული ჯარის უკან დახევისას, რუსებმა გორის ბაზიდან წაიღეს 20 მდე  Д-30, რამდენიმე Д-44 და MT-12 ქვემეხი,  მწყობრიდან გამოსული ორი ერთეული DANA, ტყეში დაწვეს  ოთხი 2С7  ПИОН, ერთი კი წაიყვანეს. გორის საარტილერიო ბაზაზე დაწვეს ერთი DANA.  დანაკარგი იყო არტილერისტებშიც, ქვეითი ბრიგადების საარტილერიო დივიზიონების რამდენიმე არტილერისტი საავიაციო დაბომბვებისას გმირულად დაიღუპა.

 ომის შემდეგ სამხედრო ხელმძღვანელობამ მიიღო მეორე საარტილერიო ბრიგადის შექმნის გადაწყვეტილება , რომელიც დასავლეთ საქართველოში ხონში განთავსდა და დაევალა დასავლეთის მიმართულების გაძლიერება, ამ ბრიგადამ 2010 წელს ფართომაშტაბიანი წვრთნები ჩაატარა ორფოლოს პოლიგონზე.  2010 წლის 15 მარტს კი ქართულმა არტილერიამ 17 წლის იუბილე იზეიმა, დღეისათვის საარტილერიო დანაყოფები წარმოადგენენ ჩვენი არმიის ძირითად შემტევ ძალას, სამომავლოდ ისინი უდიდეს და შესაძლოა გადამწყვეტ როლსაც ითამაშებენ საქართველოს დეოკუპაციისა და  ტერიტორიული მთლიანობისთვის ბრძოლაში.

ქართული არტილერიის მუშაობის ამსახველი ვიდეომასალა -  2008 წლის აგვისტოს რუსულ ქართული ომი.